Ave Maria考


 少し上の世代だが、同じようにカトリック教徒だったブルックナーは3曲のAve Mariaを書いている。ラインベルガーは5曲に作品番号を与えている。ロマン派の作曲家の中では突出して多いのではないだろうか? 作品番号外でも3曲存在している。もしかしたらWebMasterが気づいていないものがあるかもしれない。

 

 曲数だけではない。その編成も様々で、混声合唱、男声合唱、女声重唱、独唱(男声&女声)と多岐に渡っている。それらの作品を少し考察してみたい。

 

[Ave Maria 全文]

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

 

アヴェ、マリア、恵みに満ちた方、

主はあなたとともにおられます。

あなたは女のうちで祝福され、

ご胎内の御子イエスも祝福されています。

神の母聖マリア、

わたしたち罪びとのために、

今も、死を迎える時も、お祈りください。

アーメン。

via. wikipedia


 作品番号を与えた「Ave Maria」は以下の通りである。

 

  1. Vier Hymnen op.54, Nr.4 [1872] メゾ・ソプラノとオルガン(またはピアノ)のための
  2. Sechs religiöse Gesänge op.157, Nr.6 [1889] バリトンとオルガン(またはピアノ)のための
  3. Marianische Hymnen op.171, Nr.1 [1892] 高声(または低声)とオルガン(またはピアノ)のための
  4. Messe in B op.172, Nr.3 [1892] ア・カペラ男声合唱のための
  5. Advent-Motetten op.176, Nr.9 [1893] ア・カペラ混声合唱のための

以上5曲が存在する(年は出版年)。

 

作品番号外としては

 

  • a. WoO 7, Nr.1 [1884] 女声デュエットとオルガンのための
  • b. WoO 34 [1901] メゾ・ソプラノとオルガンのための
  • c. WoO 69 [1892] ア・カペラ混声男声合唱のための

(年は作曲年) 

 

の3曲が確認できる(年は制作年)。a. は現在複数の出版社から発行されており、楽譜は容易に入手が可能である。しかし晩年の作品と言っていいb. と c. はカタログ以外全く資料が見当たらないため、現存していない可能性が高い。。b. は不完全な形で残されたものが編集されて出版されているが、入手は難しい。c.はイルメンの『ガブリエル・ヨーゼフ・ラインベルガー テーマ別音楽作品目録』によれば混声合唱となっているが、『ミサ曲 ロ長調 作品172』に含まれる男声合唱のための「Ave Maria」である。

 

 編成は多岐に渡っており、様々な用途の使用を考慮したものであろうし、彼のこだわりがうかがえるのではないだろうか? ティーンズになる前から親元を離れて暮らしていたため、母親への思慕が強いのかもしれない。

 

 さて、ラインベルガーのAve Mariaにはいくつかの特徴が見受けられる。彼のミサ曲などに典型定的な例として、単語の欠落、センテンスの取り違えが見えるのだが、Ave Mariaにもその傾向がうかがえる。またラインベルガー特有の癖として、「Amen」ではなく「Ave Maria」で締めくくる点がある。

 

 「Amen」で曲を終了させるj物を「Amen 終了」もしくは「A パターン」、「Ave Maria」で終了するものは「Ave Maria 終了」もしくは「Bパターン」と呼ぶ。彼のAve Mariaはテキストに不備があり、典礼に即さないものとして、当時の保守的セシリアニズムからの攻撃材料でもあった。

 

 確認できる6曲中、単語・センテンスの欠落の無いものは2曲だけ。うち「Amen 終了(Aパターン)」は『Marianische Hymnen op.171, Nr.1 6つのマリア讃歌 作品171の1』のみ。終了形態から見ればその2曲中1曲が「Ave Maria 終了(Bパターン)」となっている。故に典礼上の不備の無いものは1曲のみ。『6つのマリア讃歌 作品171の1』のみとなるはずである。なお、2つの終了形態の違いはWebMasterの独自提唱である。世界中でどの研究者も発表してはいない(少なくとも英語文献には現れない)。

 

 古今の「Ave Maria」を比較すれば、テキストの異同が見当たるかもしれない。だが作曲家存命中の南ドイツカトリック教会音楽の常識では、彼の「Ave Maria」は不適切極まりないものである。おそらく現代でもあまり感心できるもではないのかもしれない。しかし現代の日本において彼の「Ave Maria」を歌う際に、典礼の様式を逸脱していると非難するのはナンセンスであろう。そもそも多くの歌い手はクリスチャンですらない。クリスチャンであっても単語の欠落や「Ave Maria 終了(Bパターン)」終了など気にしてはいない。だいたい「ラインベルガーってカトリックですか?プロテスタントなんですか?」なんて質問さえ受けた事がある(いや、あんたブラームスとかメンデルスゾーンの例もあるけどさ、Ave Maria自体がカトリックのアンティフォンだし、いっぱいミサ曲作ってるでしょ、トホホ)。WebMasterですら特にこだわってはいない。だが彼の作品の癖を、頭の片隅にとどめておくけば、より理解が深まるのではないだろうか? いや、もう少し考えて歌ってほしいんですけどね~

 

 以下にラインベルガーのが使用しているテキストを示す。黄色太字が欠落箇所となる。

1.

Vier Hymnen op.54, Nr.4,

Ave Maria 終了(B パターン)

 

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

Ave Maria.


3.

Marianische Hymnen op.171, Nr.1,

Amen終了(A パターン)

 

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

 


5.

Advent-Motetten, op.176, Nr.9,

Amen終了(A パターン)

 

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

2.

Sechs religiöse Gesänge op.157, Nr.6,

Ave Maria終了(B パターン)

 

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

Ave Maria.


4.

Messe in B op.172, Nr.3,

Ave Maria終了(B パターン)

 

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

Ave Maria.


a.

Ave Maria WoO7, Nr.1,

Ave Maria 終了(B パターン)

 

Ave, Maria, gratia plena :

Dominus tecum :

benedicta tu in mulieribus,

et benedictus fructus ventris tui, Jesus.

Sancta Maria, mater Dei,

ora pro nobis peccatoribus,

nunc et in hora mortis nostrae.

Amen.

Ave Maria.